Konflikt i klimat emocjonalny w rodzinie a przebieg adaptacji dzieci w środowisku, cz. 1

Prowadzone w ostatnich latach badania pozwalają na pełniejsze zrozumienie zależności pomiędzy poczuciem bezpieczeństwa dziecka w relacji z rodzicem/dorosłym a jego możliwościami adaptacji. Jedno z badań przeprowadzili amerykańscy psychologowie, zajmujący się wpływem konfliktu rodzinnego na sytuację psychiczną oraz społeczną dzieci i młodzieży (Cummings i in., 2015).

Wiele sytuacji wpływa na tworzenie się atmosfery emocjonalnej w rodzinie. Konflikty należą do tej grupy czynników, które destabilizują poczucie bezpieczeństwa nie tylko dorosłych, ale przede wszystkim dzieci. Jednak nie każdy konflikt, zdaniem badaczy, jest destrukcyjny. Jeżeli dorośli radzą sobie z trudnymi sytuacjami między sobą rozmawiając, szukając rozwiązania, konstruktywnie wyrażają emocje oraz potrafią jednocześnie udzielić dzieciom emocjonalnego wsparcia, to konflikt przyczynia się do rozwijania kompetencji psychospołecznych dzieci. Wzmacnia ich umiejętności radzenia sobie i rozwiązywania trudnych sytuacji w kontaktach interpersonalnych. Jeżeli jednak w rodzinie konfliktom czy nieporozumieniom towarzyszy przemoc fizyczna i/lub psychiczna – bez względu na to, czy ta ostatnia jest wyrażana poprzez krzyk, obraźliwe komentarze, czy przejawia się w skrywanej wrogości i biernej agresji – staje się bardzo dużym obciążeniem dla psychiki dzieci. Nierozwiązane w sposób konstruktywny rodzinne konflikty i napięcia niosą za sobą ryzyko pojawiania się problemów psychologicznych i społecznych u dzieci. Radzenie sobie z trudną sytuacją pochłania bowiem znaczne zasoby psychologiczne dzieci, co utrudnia im podejmowanie zadań rozwojowych i jednocześnie zwiększa ryzyko pojawiania się zachowań nieadaptacyjnych (Cummings i in., 2015). Przeprowadzone badania dowodzą, że brak poczucia bezpieczeństwa w sytuacji nasilania się konfliktu w rodzinie może przyczyniać się do pojawiania się u dzieci depresji, lęków, problemów z zachowaniem i trudności w relacjach rówieśniczych (Cummings i in., 2015).

Trzeba pamiętać, że odczuwanie lęku w trudnej sytuacji pełni rolę przystosowawczą. Dotyczy to również dzieci, które znajdują się w sytuacjach zagrożenia stabilności rodzinnej. W normalnych warunkach reakcje strachu i lęku pomagają odzyskać poczucie bezpieczeństwa. Wzmagają bowiem czujność, uwrażliwiają na bodźce, które zagrażają bezpieczeństwu i mobilizują organizm do reagowania na nie. Pomagają zatem unikać sytuacji zagrożenia lub sobie z nią radzić. Kiedy jednak sytuacja wywołująca lęk i strach utrzymuje się w czasie, emocje te zaczynają oddziaływać w sposób destrukcyjny i przyczyniają się do pojawiania się poważnych problemów. Innymi słowy, w reakcji na poczucie niepokoju i zagrożenia dzieci uruchamiają mechanizmy obronne, które w danym momencie pomagają im poradzić sobie z zagrożeniem, bezradnością, rozpaczą, ale jeżeli te same mechanizmy staną się ich utrwalonym sposobem reakcji na trudne sytuacje, w dłużej perspektywie czasu okazują się nieadaptacyjne.